Home

Historia Oławy sięga zamierzchłych czasów, o czym świadczy sama nazwa, wywodząca się z praindoeuropejskiego pierwiastka *el-, *ol- oznaczającego "wodę", który na terytorium polskim przybrał postać *oła-. Skojarzenie z wodą jest nieprzypadkowe, gdyż osada powstała między dwiema rzekami: Odrą a Oławą, która zbliżając się do większej rzeki, nie wpada doń, lecz niesie swe wody aż do odległego o 27 km Wrocławia, co jest dużą osobliwością przyrodniczą. Trudny do zdobycia teren między rzekami, rozlewiskami i borami, lecz w miejscu przeprawy przez Odrę, wyjątkowo sprzyjał powstaniu targowej osady ślężańskiej, a potem grodu.

Oława jest wymieniana po raz pierwszy w dokumencie z 1149r. jako darowizna Piotra Włostowica dla opactwa św. Wincentego na podwrocławskim Ołbinie. Jednak już pół wieku później posiadaczem grodu został Henryk I Brodaty, rozpoczynając nad nią blisko pięćsetletnie władztwo Piastów śląskich. W tym czasie w Oławie i okolicy trwała już akcja osadnicza tkaczy walońskich, którą kontynuował książę Henryk. Przybysze przyjęli herb dla powstającego organizmu miejskiego w postaci galijskiego koguta.

Przełom XII i XIII wieku - to okres nadawania Oławie praw miejskich, najprawdopodobniej na prawie średzkim. Zachowane dokumenty pozwalają przyjąć za datę takiej lokacji rok 1234, kiedy pojawia się w nich nazwa wójta, choć najstarsza zachowana pieczęć miejska jest dokładnie o 100 lat starsza. W 1282 roku pojawia się informacja o kasztelanii, co dowodzi istnienia już w tym czasie zamku.

Oława, będąca dziedzictwem Piastów wrocławskich a potem brzeskich lub brzesko - legnickich, w latach 1329 - 1526, jak cały prawie śląsk, była zhołdowana Koronie Czeskiej. Tylko na krótki czas w latach 1358 - 1398 miasto pozostaje we władaniu niezależnych od władzy czeskiej książąt piastowskich: Wacława I i Ludwika I. Zwłaszcza ten ostatni, świadom związków z Polską, otaczał Oławę szczególną opieką.

Okres prosperity miasta skończył się u progu XV wieku wraz z kolejnymi podziałami i kłótniami między księstwami piastowskimi. Rozdrobniony Śląsk szczególnie ucierpiał w okresie wojny husyckiej. W 1428 roku husyci spalili zamek oławski i zniszczyli miasto. W rok później wojska biskupie w odwecie dokonały na nich rzezi. Ucierpiała również miejscowa ludność, a panująca w następnych latach (1437/38) zaraza i głód doprowadziły do niemal całkowitego zniszczenia i wymarcia Oławy.

Od 1526 roku cały Śląsk przeszedł we władanie austriackich Habsburgów, kiedy Oławą rządził już od kilku lat protestancki książę Fryderyk II, zięć króla Zygmunta Starego. Był to okres tworzenia się w mieście instytucji protestanckich i, co za tym szło, powiększania się wpływów niemieckich (w 1570 roku pojawia się po raz pierwszy nazwa Ohlau), choć jeszcze przez następne wieki przeważał, zwłaszcza w okolicy Oławy, żywioł polski.
 
Znaczenie miasta wzrosło bardzo w okresie wojny trzydziestoletniej, za rządów oławskiego księcia Jana Chrystiana, który jako starosta generalny stanął w 1618 roku na czele antyhabsburskiej koalicji protestanckiej i przewodził zjazdom książąt śląskich. W oławskiej mennicy postanowiono bić własną monetę Stanów śląskich z napisem: MO (neta) No (va) ARGENT (ea) OLAV (iensis) (Moneta Nowa Srebrna miasta Oławy), co miało znaczący wymiar polityczny w trwającej wojnie. Pod Oławą rozegrała się krwawa bitwa skonfliktowanych stron. Sprzymierzeńcy polskich protestantów, wojska szwedzkie Gustawa Adolfa i saskie, bez skrupułów dokonywały rozbojów i ściągały kontrybucje z ludności miasta. W 1633 roku, gdy Oława przeszła na krótko w ręce cesarskie, z miasta usunięto protestantów. Gdy w rok później wojska szwedzkie ponownie wkroczyły do grodu, sankcje dotknęły katolików. Szwedzi opuścili ostatecznie Oławę w 1649 roku.

Po wojnie trzydziestoletniej rządy w Oławie i Brzegu sprawował syn Jana Chrystiana, książę Chrystian, który spędził młodość w Polsce i utrzymywał stosunki z polskimi rodami. W 1668 roku, po abdykacji Jana Kazimierza, książę Chrystian pretendując do tronu na Wawelu (obok między innymi Michała Korybuta Wiśniowieckiego), podjął nieudaną próbę połączenia śląska z Macierzą. Będąc jednak innowiercą, nie został zaakceptowany przez większość polskiej szlachty. Jego rządy w Oławie charakteryzowała szeroka tolerancja dla różnych wyznań i intensywna rozbudowa zamku i miasta.

Po nieoczekiwanej śmierci księcia, która nastąpiła podczas polowania, przez 3 lata rządził w Oławie jego niepełnoletni syn Jerzy Wilhelm, który zmarł w 1675 r. w wieku 15 lat roku, jako ostatni przedstawiciel dynastii piastowskiej na śląsku. Jego matce, księżnej Luizie, pozwolono pozostać przy dotychczasowym wyznaniu i zachować w dożywociu Oławę, lecz miasto z całym księstwem zostało zmuszone do złożenia hołdu cesarzowi Leopoldowi I. Resztę życia spędziła ona na kontynuowaniu dzieła męża, rozbudowie rezydencji zamkowej.

Czego nie dokonał książę Chrystian, próbował zrealizować król polski Jan III Sobieski. Wykorzystując chęć cesarza do skoligacenia z dworem wawelskim przez małżeństwo jego kuzynki Jadwigi Elżbiety von Neuburg ze swoim najstarszym synem Jakubem - zażądał, aby stał się on panem ziem przylegających do Polski. Ostatecznie wybór padł na Oławę. Rządy królewicza Sobieskiego (1691 -1734) zapisały się w historii miasta ponownym okresem świetności.
 
Na przełomie wieków królewicz uwikłał się w rozgrywki magnatów polskich z królem Augustem II i jako jego przeciwnik i pretendent do tronu polskiego blisko 3 lata więziony był w twierdzy Pleissenburg. Ostentacyjne związki Jakuba Sobieskiego z Polską pogorszyły stosunki z cesarstwem habsburskim i doprowadziły do tego, że w 1734 roku królewicz opuścił Oławę na zawsze. W kilka lat później (1741) w wyniku rywalizacji o Śląsk Austrii i Prus - miasto przeszło pod panowanie pruskie. Cesarz Fryderyk II podarował zamek zasłużonemu w Bitwie pod Małujowicami porucznikowi Ewaldowi Krystianowi Kleistowi. Był to okres politycznej marginalizacji miasta, ale jednocześnie unowocześniania się organizmu miejskiego (np. początki regulacji Odry).

W okresie wojen napoleońskich, w 1806 roku doszło pod Oławą do walnej bitwy wojsk francuskich i pruskich. Zwycięzcy Francuzi wkroczyli do miasta, w którym przebywali dwa lata. Okres ten zaznaczył się ważnym dla przyszłości grodu wprowadzeniem nowoczesnej ustawy o samorządzie miejskim, choć z drugiej strony - kontrybucje wojenne znacznie osłabiły Oławę.

Lata późniejsze charakteryzują się intensywną akcją germanizacyjną, co nie dziwi, skoro jeszcze w 1824 roku w okolicach Oławy tylko 10% ludności posługiwało się językiem niemieckim. Pierwsza połowa XIX wieku to z jednej strony okres powstawania nowych lub zmodernizowanych obiektów miejskich i przemysłowych, z drugiej strony - wyburzania wielu starych zabytkowych budowli.

Istotny dla rozwoju oławskiego przemysłu było otwarcie w 1842 roku linii kolejowej z Wrocławia do Oławy (pierwsze na obecnych terenach polskich). Planowano również zbudowanie tu dużej stacji rozrządowej, ale wskutek protestów mieszkańców lokalizację jej przeniesiono do Brochowa pod Wrocławiem. Powstały tu jednak zakłady taboru kolejowego i wiele innych.

Szybki rozwój przemysłowy sprzyjał rozwojowi kultury. Już od 1827 roku ukazywała się miejscowa prasa. W 1853 roku w pałacu Luizy powstała miejska szkoła średnia, która od 1872 uzyskała wyższy status gimnazjum. W 1879 roku powstało Towarzystwo Upiększania Miasta, które postawiło sobie za cel dbanie o jego piękno. Cmentarze, niegdyś zlokalizowane poza miastem, a teraz będące niemal w jego centrum, zostały przekształcone w skwery zieleni. W miejscu starego osuszonego stawu zamkowego powstały w 1927 roku tereny sportowe ze stadionem. I rzeczywiście Oława w przewodnikach turystycznych z pierwszej połowy XX wieku jawi się jako 13-tysięczne schludne i zadbane miasto, pełne zieleni i sportów wodnych.